Yeme Bozuklukları (YB), ergenlik dönemi boyunca sıkça görülen ve ciddi sonuçlara yol açabilen bir psikiyatrik hastalıktır. Anoreksiya Nervoza (AN), Bulimia Nervoza (BN), Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (TYB), Pika sendromu, geri çıkarma (geviş getirme) bozukluğu, kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu, tanımlanmış diğer bir beslenme ve yeme bozukluğu ve tanımlanmamış beslenme ve yeme bozukluğu olarak 8 farklı gruba ayrılır.
Yeme bozuklukları, diğer ruhsal bozukluklarla sıkça birlikte görülürken genellikle uzun süreli ve olumsuz sonuçlara daha fazla neden olma eğilimindedir. Bu hastalıkların erken yaşlarda ortaya çıkması, özellikle kızlarda daha yüksek sıklıkta görülmesi ve ciddi fiziksel ve psikolojik sonuçlara neden olabilmesi, önemli bir halk sağlığı sorununu ortaya çıkarmaktadır. Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde sıklıkla başlaması ve ciddi sonuçlara neden olma potansiyeli, bu hastalıklara yönelik daha fazla bilgi, farkındalık ve erken müdahalenin önemini vurgulamaktadır.
Klinik Özellikler ve Tanı
Çocuk ve ergenlerde en sık rastlanan yeme bozuklukları ve tanı kriterleri
Çocuk ve ergenlerde yeme bozuklukları, bireylerin beslenme alışkanlıklarında, vücut ağırlığı ve görünümü ile ilgili sağlıklı bir dengeyi sürdürme konusunda anormal davranışları içeren bir dizi psikiyatrik bozukluktur. Bu bozukluklar genellikle ergenlik dönemine kadar başlar ve dikkatlice değerlendirilmelidir. Yeme bozukluklarının bazı yaygın türleri arasında anoreksiya nervoza (AN), bulimia nervoza (BN), tıkınırcasına yeme bozukluğu (Binge Eating Disorder – BED) ve beslenme bozukluğu yer alır. Çocuk ve ergenlerde yaygın olarak görülen yeme bozuklukları ve tanı kriterleri:
1.Anoreksiya Nervoza (AN):
Ağırlık Kaybı: Yaş ve gelişim düzeyine göre beklenen ağırlığın en az %15’i kadar ağırlık kaybı.
Kendi Bedeniyle Aşırı İlgilenme: Vücut ağırlığı ve şekliyle aşırı ilgilenme, sürekli zayıf olmak isteme, aşırı zayıf olduğu halde hala kilolu olduğunu düşünme ve kilo vermeye çalışma
Aşırı Diyet ve Sınırlama: Aşırı diyet yapma, yağlı gıdaları sınırlama veya yemeyi reddetme.
2. Bulimia Nervoza (BN):
Tıkınırcasına Yeme Atakları: Belirli bir süre içinde kontrolsüz ve aşırı miktarda yeme.
Yemeyi Telafi Davranışları: Tıkınırcasına yeme ataklarını telafi etmek için kusma ve aşırı egzersiz.
Vücut Ağırlığı ve Şekli İle Aşırı İlgilenme: Vücut ağırlığı ve şekliyle aşırı ilgilenme, aşırı kilolu olmaktan korkma ve bu sebeple diyetini kontrol etmeye çalışma.
3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu:
Tıkınırcasına Yeme Atakları: Belirli bir süre içinde kontrolsüz ve aşırı miktarda yeme.
Kontrol Kaybı: Yeme atakları sırasında kontrol kaybı hissi.
Duygusal Sıkıntı: Yeme atakları sonrasında duygusal rahatsızlık ve suçluluk hissi.
4.Pika Sendromu
Pika sendromu, genellikle çocuklarda görülen bir davranış bozukluğudur. Bu sendromda, kişi normal olmayan nesneleri yeme veya ağzına koyma isteği hisseder. Bu nesneler genellikle besin olmayan maddelerdir, örneğin taşlar, toprak, kağıt, saç, metal parçalar veya plastik gibi şeyler. Pika sendromu, normal beslenmeyi engelleyebilir ve bu tuhaf alışkanlıklar sindirim sistemi sorunlarına neden olabilir. Bu durum, genellikle bir psikiyatrist veya çocuk psikiyatristi tarafından değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir. Eğer bir çocukta pika sendromu belirlenirse, ailelerin profesyonel yardım aramaları önemlidir. Bu tür davranışlar, çocuğun sağlığına zarar verebilir, bu yüzden erken müdahale önemlidir.
5. Geri çıkarma (geviş getirme) bozukluğu
Geviş getirme bozukluğu, genellikle çocuklarda veya ergenlerde görülen bir durumdur. Bu durumda, kişi sürekli olarak yedikleri yiyecekleri bilinçli bir şekilde geri çıkarır veya tükürür. Fiziksel bir sağlık sorunundan ziyade, genellikle stres, kaygı, aile sorunları veya duygusal zorluklar gibi psikolojik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Çocuk veya ergenlerde bu davranış genellikle bir tür baş etme mekanizması olarak ortaya çıkar. Bir psikolog veya psikiyatrist, bireyin zorluklarına anlam kazandırmak ve başa çıkma stratejileri geliştirmelerine yardımcı olabilir.
6. Kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu
Kaçıngan/Kısıtlı Yiyecek Alımı Bozukluğu, çocuklarda sıkça görülen bir durumdur. Bu durumda, çocuklar belirli yiyecekleri reddeder veya sınırlı bir grup yiyecek tüketir. Genellikle çocuklar, belirli renkleri, dokuları veya tatları sevmezler. Bu durum, çocukların yeterli ve çeşitli besinleri almalarını zorlaştırabilir.
Çocuklarda kaçıngan/kısıtlı yiyecek alım bozukluğu üç faktörden kaynaklanır:
- Duyusal hassasiyet: Çocuğun sadece yiyecekle ilgili değil, diğer duyularla ilgili de hassasiyeti bulunur. Örneğin sıkı şeyler, çorap gibi, giiynmek istememe, kıuma çimene dokunamama, saçını taratmama, tırnak kestirememe, yüzüne su gelmesini istememe gibi.
- Bağlanma bozuklukları: Özellikle anne ile kurulan ilişkinin stresli olması, annede depresyon kaygı bozuklukları gibi ruhsal bozuklukların olması, çocuğun anneden yemeği almasını reddetmesine sebep olabilir.
- Travma: Çocuğun yemek yeme ile ilgili önceki travmaları (mama sandalyesinden düşme, boğulma vb.) çocuğun yemeyi reddetmesine sebep olaiblir.
Ebeveynler bu durumu fark ettiğinde, öncelikle durumun nedeninin tespit edilmesi ve çocuklarının sağlıklı bir şekilde beslenmelerini sağlamak için yardım aramalıdır. Beslenme uzmanları ve psikologlar, çocuğun beslenme alışkanlıklarını anlamak ve geliştirmek için ailelere destek sunabilir. Eğer çocuğun beslenme alışkanlıkları sağlığına zarar veriyorsa veya büyüme ve gelişmesini etkiliyorsa, profesyonel yardım almak önemlidir.
Tedavi Yöntemleri
Yeme bozuklukları, çocuklar ve gençler arasında yaygın olan ciddi sağlık sorunlarıdır. Anoreksiya nervoza (AN), bulimia nervoza (BN) ve tıkınırcasına yeme bozukluğu (BED) gibi tanımlanabilen bu bozukluklar, genellikle beslenme, kilo kontrolü ve vücut imajı ile ilgili zorlukları içerir. Beslenme uzmanları, psikoterapistler, aile terapistleri ve bilişsel davranış terapisi, ilaçlar gibi grup terapistleri gibi uzmanlar bir araya gelerek bireye özel bir tedavi planı oluştururlar. Bu plan, hem fiziksel sağlığı hem de psikolojik iyilik halini ele alır.
Beslenme tedavisi, bireyin sağlıklı bir beslenme düzeni oluşturmasına yardımcı olmayı amaçlar. Fiziksel sağlık restorasyonu ve normal kiloya ulaşma süreci bu aşamada önemlidir. Psikoterapi, bireyin duygusal ve zihinsel sağlığını ele alır, vücut imajını düzeltme, özsaygıyı güçlendirme ve tetikleyici faktörleri anlama üzerine odaklanır.
Yeme Bozuklukları Tedavi Yöntemleri:
1.Anoreksiya Nervoza (AN):
Bilişsel Davranış Terapisi (BDT): Yanlış vücut imajını düzeltmeye ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarını geliştirmeye odaklanır. Terapist, bireye gerçekçi bir vücut algısı kazandırmaya çalışır.
Aile Tabanlı Terapi (ATB): Özellikle ergenlerde etkili olan bir terapi türüdür. Aile üyeleri, çocuğun sağlıklı beslenme alışkanlıklarını kazanmasında ve kilo almasında destek olur.
2.Bulimia Nervoza (BN):
Bilişsel Davranış Terapisi (BDT):Bozuk düşünce kalıplarını ve yeme krizlerini yönetmeye odaklanır. Terapist, bireyin duygusal tetikleyicilere sağlıklı bir şekilde yanıt vermesine yardımcı olur.
İlaç Tedavisi:Antidepresanlar gibi ilaçlar, semptomların yönetilmesine yardımcı olabilir.
3.Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (TYB):
Bilişsel Davranış Terapisi (BDT): Yeme alışkanlıklarını anlamaya ve düzenlemeye odaklanır. Terapist, bireyin açlık ve doyum sinyallerini daha iyi tanımasına yardımcı olur.
Duygusal Zeka Terapisi: Duygusal nedenlerle aşırı yeme davranışlarına odaklanır. Terapist, duygusal sağlığı güçlendirmeye yönelik stratejiler sunar.
4.Pika Sendromu:
Bilişsel Davranış Terapisi (BDT): Anormal yeme alışkanlıklarını değiştirmeye yardımcı olabilir. Terapist, çocuğun neden bu nesneleri yediğini anlamaya çalışır.
Çocuk Psikoterapisi: Çocuklarda bu davranışları anlamak ve yönetmek için kullanılır. Terapist, çocuğun duygusal ihtiyaçlarını anlamaya çalışır.
5. Geri Çıkarma (Geviş Getirme) Bozukluğu:
Bilişsel Davranış Terapisi (BDT): Çocuğun bu davranışlarına neden olan duygusal veya bilişsel faktörleri ele alabilir. Terapist, çocuğun beslenme ile ilgili endişelerini anlamaya çalışır.
Aile Terapisi: Aile içi dinamikleri anlamak ve çözmek için kullanılabilir. Terapist, aile üyelerine çocuğun beslenme sürecine nasıl yardımcı olabileceklerini öğretir.
6. Kaçıngan/Kısıtlı Yiyecek Alımı Bozukluğu:
Bilişsel Davranış Terapisi (BDT): Beslenme alışkanlıklarını genişletmeye ve sağlıklı bir diyet oluşturmaya odaklanır. Terapist, bireyin yiyecekleriyle daha rahat hissetmesine yardımcı olur.
Aile Terapisi:Aile ile işbirliği içinde, beslenme alışkanlıklarını iyileştirmeye yönelik bir strateji olabilir. Terapist, aile üyelerine bireye nasıl destek olabileceklerini öğretir.