Çocuklar, fiziksel, cinsel veya psikolojik saldırganlıkla karşılaştıklarında genellikle kendilerini koruyacak güce sahip değillerdir. Bu tür ruhsal travmalar genellikle çocuğun yaşadığı ortamda, genellikle en yakınları tarafından gerçekleşir. Bu nedenle, fiziksel olarak kaçmak, mücadele etmek veya yaşadıkları durumu kabullenmek çoğu zaman mümkün değildir. Bu koşullarda, otomatik ve ilkel bir psikobiyolojik savunma mekanizması olarak dissosiyasyon (yani bedenen ve ruhen bulunduğu ortamdan uzaklaşma veya kopma durumu), yaşanan travmanın fiziksel ve ruhsal etkilerini -acı, öfke, korku, yas gibi duyguları- uzaklaştırarak bir tür koruma sağlar.
Travma ile ilgili her şey -travmatik duygu, düşünce, algı gibi unsurlar- beyin içinde çevrelenir ve normal şartlarda hatırlama yoluyla erişilemeyecek bir derinliğe gömülür. Bu şekilde, dissosiyasyon, fiziksel ve ruhsal acıya karşı bir tür işlev görür. Çocuklar tekrarlayıcı bir şekilde travmatize olduklarında, bu savunma mekanizması ya normal olmayan şekillerde ya da normal ancak aşırı ölçülerde kullanılır. Bu durum, dissosiyatif bozuklukların ortaya çıkmasına yol açabilir.
Ancak, önemli bir not olarak belirtilmeli ki, Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu tanısı koymak, özellikle çocuklar ve gençler için oldukça nadir bir durumdur. Çünkü bu bozukluk genellikle ergenlik döneminden sonra ortaya çıkar. Bu durumun sebebi, çocuk ve ergenlerde kimliğin hala gelişmekte olmasıdır.
Dissosiyatif kimlik bozukluğu yaşayan bir kişi, içinde kendi dışında farklı bir kişi ya da kişilerin varlığını hisseder. Bu farklı kişiliklere “alter” adı verilir. Genellikle, hastanın içinde hissettiği bu alternatif kişilik, sanki başka bir varlık gibi ortaya çıkar. Bu içsel varlık, bir kişi olarak algılanabileceği gibi, farklı bir kişilik veya kişiliğin uzantısı olarak da görülebilir. Alter kişiliğin fiziksel özellikleri, adı, özgeçmişi, cinsiyeti, yaşı ve benzeri özellikleri olabilir.
Önemli olan nokta, hastanın içinde hissettiği bu kişiliği kendinden bağımsız, yabancı ve kendisinden farklı bir varlık olarak algılamasıdır. Yani, bu alter kişilik, hastanın kendi benliğinden ayrı, farklı bir varlık gibi deneyimlenir.
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu, genellikle şiddetli travmatik deneyimlere maruz kalmış bireylerde görülen bir durumdur. Ancak, çocuklarda ve gençlerde çoklu kişilik belirtileri gözlemleniyorsa, bu genellikle başka psikiyatrik sorunlarla ilişkilidir.
Bu belirtiler arasında;
1. Amnezi (Hafıza Kaybı): Çocuk veya genç, yaşadığı travmatik olayları hatırlamakta zorluk yaşar. Bu hafıza kaybı genellikle travmatik bir olayın etkisi altında olan belirli bir kişilik tarafından “saklanır” ve bu nedenle birey olayları hatırlamaz.
2. Kimlik Belirsizliği: Çocuk veya genç, farklı kimliklere bürünebilir ve bu kimlikler arasında geçiş yapabilir. Bu farklı kimlikler genellikle bireyin yaşadığı travmatik deneyimlere tepki olarak ortaya çıkar.
3. Farklı Sesler veya Duygular: Farklı kişilikler arasında belirgin farklar olabilir. Birey, farklı ses tonları, ifadeler veya duygusal tepkilerle farklı kimlikleri ifade edebilir. Bu durum, bireyin farklı kimlikler arasında geçiş yaparken çevresindekilerin bu değişiklikleri fark etmesine neden olabilir.
4. Travma Sonrası Stres Belirtileri: Çocuk veya genç, travmatik bir olayın ardından yaşanan post-travmatik stres belirtilerini gösterebilir. Bu belirtiler arasında kabuslar, anksiyete, huzursuzluk, duygusal çöküntü ve dürtü kontrol zorlukları bulunabilir.
5. Farklı Yaşta Davranışlar:Farklı kişilikler, çocuk veya gencin yaşından farklı davranışlar sergileyebilir. Örneğin, bir kişilik daha küçük bir çocuk gibi davranabilirken, diğer kişilik daha yetişkin bir davranış sergileyebilir.
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Alter Kişilikler
Çoklu kişilik bozukluğu olan hastalarda genellikle 10’un üzerinde farklı kişilik veya kişilik uzantısı bulunur. Her bir kişilik, birbirinden farklı özelliklere sahiptir. ancak çocuk ve ergenlerde henüz klinik tablo tam olarak oturmadığından, iki üç alterli klinik tablolara daha çok rastlanır.
Alter kişiliklerin ilgi alanları, hastalıkları, hoşlandıkları yemekler gibi özellikleri birbirinden ayrılır. Ayrıca, bu kişilikler belirli roller üstlenir. Alter kişilikler genellikle asıl kişiliğe karşı çeşitli ilişkiler içindedir. Düşmanlık, yardımcı olma, çocukluk döneminde kalmış olma veya karşı cinsten olma gibi özellikler hemen hemen her disosiyatif kimlik bozukluğu hastasında görülür. Düşman alter kişilikler genellikle agresif eğilimler sergiler ve bu özellikleriyle hastayı koruma amacı taşırlar. Bu alter kişilikler, hastanın travmatik deneyimlerini paylaşmasını engelleyerek sırları koruma işlevi görebilir.
Çocuk yaşlarda olan alter kişilikler genellikle geçmişte yaşadıkları bir dönemi temsil eder. Bu kişilikler, çocukluklarındaki travmatik olayların hala devam ettiğini düşünebilirler, bu nedenle sürekli bir korku içinde olabilirler. Ayrıca, intihara eğilimli alter kişilikler de çoklu kişilik bozukluğu hastalarında bulunabilir. Hastaların kendilerine zarar verici davranışları, intihara eğilimli veya düşman alter kişiliklerin etkisi altında olabilir. Bu davranışlar, kendini kesme, saçlarını yolma, jilet atma gibi zarar verici davranışları içerebilir.
Tedavi Yöntemi
Çocuklar ve ergenlerle çalışırken dissosiyatif bozuklukları tedavi etmek, hassas bir süreçtir ve uzman bir sağlık profesyoneli tarafından yürütülmelidir. İşte çocuklar ve ergenler için dissosiyatif bozukluk tedavisinde kullanılan yöntemler:
1. Oyun Terapisi ve Sanat Terapisi: Çocuklar genellikle duygularını ifade etmekte zorlanabilirler. Oyun ve sanat terapisi, çocukların ve ergenlerin duygusal ifade ve anlatımını destekleyebilir. Oyun yoluyla travmatik deneyimlerle başa çıkma becerilerini geliştirebilirler.
2. Hikaye Anlatımı ve Masal Terapisi: Çocuklara, duygusal deneyimlerini ifade etmeleri için hikayeler aracılığıyla anlatım fırsatı verilebilir. Masal terapisi, çocukların ve ergenlerin kendilerini hikayeler aracılığıyla ifade etmelerine yardımcı olabilir.
3.Aile Terapisi: Dissosiyatif bozuklukların tedavisinde aile terapisi önemlidir. Aile üyeleri, çocuğun veya gencin tedavi sürecine entegre edilerek, destek sağlayabilirler. Aile terapisi, aile içindeki dinamikleri anlamak ve iyileştirmek için kullanılabilir.
4.Duygusal Düzenleme Becerileri: Çocuklara ve ergenlere, duygusal düzenleme becerileri öğretilir. Bu beceriler, duyguları tanıma, ifade etme ve olumsuz duygularla başa çıkma konusunda yardımcı olabilir.
5. Güvenli Ortam Sağlama: Tedavi süreci boyunca çocuklar ve ergenler, kendilerini güvende hissetmeli ve terapistleriyle açıkça iletişim kurabilmelidir. Güven duygusu, terapinin etkili olabilmesi için kritiktir.
6. Ebeveyn Rehberliği: Ebeveynlere, çocuklarına destek olma ve anlama konusunda rehberlik edilir. Ebeveynler, çocuklarının duygusal iyilik hallerini anlamak ve desteklemek için eğitilebilirler.
7. Dissosiyasyonu Yönetme Teknikleri: Çocuklar ve ergenlere, dissosiyatif semptomları yönetme becerileri öğretilir. Farkındalık teknikleri ve basit nefes egzersizleri bu kapsamda kullanılabilir.
8. EMDR: Çocuklu kişilik bozukluğunun altında her zaman bir travma yattığı için, bu travmanın tedavisinde Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşlemleme Terapisi (EMDR) oldukça işe yarar.
Tedavi süreci genellikle zaman alıcıdır ve çocuğun veya gencin bireysel ihtiyaçlarına göre uyarlanmalıdır. Aile, terapist ve çocuk arasında güçlü bir işbirliği, tedavinin başarılı olmasını destekler.